Οι νέες συνθήκες που διαμορφώνονται από τη γήρανση του πληθυσμού, τις τεχνολογικές και θεραπευτικές εξελίξεις και τα επιδημιολογικά και οικονομικά δεδομένα οδηγούν στην ανάγκη εξεύρεσης νέων προτύπων μακροχρόνιας φροντίδας. Το πρόγραμμα ΟΙΚΟΘΕΝ, ένα πρόγραμμα κατ’ οίκον χορήγησης θεραπείας σε ογκολογικούς ασθενείς, αποτελεί ένα σημαντικό παράδειγμα.
Κάνοντας μια εισαγωγή στο θέμα, ο συντονιστής της συζήτησης κ. Γιώργος Σακκάς είπε πως στο πλαίσιο της νέας αντίληψης που προωθεί η κυβέρνηση για τη νοσοκομειακή φροντίδα, η κατ’ οίκον παροχή νοσοκομειακών υπηρεσιών αποτελεί πλέον μια θεσμοθετημένη παρέμβαση. Το καινοτόμο πρόγραμμα ΟΙΚΟΘΕΝ είναι ένα πρώτο σημαντικό παράδειγμα.
Λαμβάνοντας πρώτος τον λόγο, ο κ. Μιχαήλ Νικολάου ανέλαβε να κάνει μια σύντομη παρουσίαση του προγράμματος ΟΙΚΟΘΕΝ, το οποίο, όπως δήλωσε, αφορά στην ουσία στην ασφαλή μεταφορά και χορήγηση νοσοκομειακών αντινεοπλασματικών φαρμάκων στο σπίτι του ασθενούς.
Ο κ. Νικολάου επισήμανε ότι η γήρανση του πληθυσμού, η αύξηση των μη μεταδοτικών νοσημάτων (καρκίνος, καρδιαγγειακά νοσήματα, σακχαρώδης διαβήτης), η παχυσαρκία, η αύξηση των χρόνιων παθήσεων, η αύξηση των δαπανών και το αυξανόμενο κόστος της Έρευνας & Ανάπτυξης δημιουργούν έντονες προκλήσεις στον κλάδο της υγείας, ενώ η ψηφιακή εποχή έρχεται να αλλάξει εντελώς τα δεδομένα. Η έντονη γήρανση του πληθυσμού στην Ελλάδα, σε συνδυασμό με την κορύφωση της εμφάνισης καρκίνου στις ηλικίες άνω των 65 ετών, καθώς και η γήρανση του εθνικού συστήματος υγείας και των υποδομών του, οδήγησαν στην ανάγκη για εύρεση νέων λύσεων. Η άνοδος των ανοσοθεραπειών, οι οποίες προσφέρονται για χορήγηση σε εξωνοσοκομειακό περιβάλλον, οδήγησε στη διερεύνηση της κατ’ οίκον χορήγησης θεραπείας.
Έτσι, στις 11 Ιουνίου 2021 υπεγράφη ένα μνημόνιο συνεργασίας ανάμεσα στο Γενικό Αντικαρκινικό Νοσοκομείο «Άγιος Σάββας» και την εταιρεία Roche Hellas για την ανάπτυξη του προγράμματος ΟΙΚΟΘΕΝ. Μετά από έρευνα πεδίου, συνεντεύξεις με το ιατρονοσηλευτικό και νομικό προσωπικό, συνομιλία με ασθενείς, εξέταση των διεθνών καλών πρακτικών και αποτύπωση του μελλοντικού «ταξιδιού του ασθενούς», αναπτύχθηκε ένα πρώτο σχέδιο, το οποίο υποβλήθηκε στο Υπουργείο Υγείας και, εντασσόμενο σε ένα γενικότερο πρόγραμμα κατ’ οίκον νοσοκομειακής νοσηλείας, έλαβε χρηματοδότηση ύψους 12 εκ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης.
Η έλλειψη σχετικού νομικού πλαισίου αντιμετωπίστηκε στις 19 Μαΐου 2023 με ένα πολύ σημαντικό ΦΕΚ, το οποίο αποτελεί θεμέλιο λίθο, καθώς δεν αφορά μόνο τους ογκολογικούς ασθενείς, αλλά αποτελεί μια ομπρέλα για όλα τα χρόνια νοσήματα, η οποία θα επιτρέψει σιγά σιγά σε εκατοντάδες ασθενείς να απολαμβάνουν αυτές τις κατ’ οίκον υπηρεσίες σε όλη τη χώρα.
Τα οφέλη του προγράμματος αυτού είναι πολλαπλά. Σύμφωνα με δηλώσεις των ασθενών που έχουν συμμετάσχει έως τώρα, η θεραπεία στο σπίτι τούς άλλαξε τη ζωή. Πέρα από τα πρακτικά οφέλη, όπως εξοικονόμηση χρόνου και χρήματος, αποφυγή των μετακινήσεων και της μεγάλης αναμονής στο νοσοκομείο και αποφυγή του κινδύνου συνωστισμού και μόλυνσης από μεταδοτικά νοσήματα, το πρόγραμμα παρέχει και πολλά ψυχολογικά οφέλη, καθώς οι ασθενείς αποφεύγουν το στενάχωρο νοσοκομειακό περιβάλλον, λαμβάνουν τη θεραπεία τους στο οικείο περιβάλλον του σπιτιού τους, καθώς και ηθική συμπαράσταση από το προσωπικό, ενώ τους δίνεται η ευκαιρία να επιλύσουν όλες τις απορίες τους.
Ο κ. Νικολάου επισήμανε ότι στα προγράμματα αυτά θα πρέπει ασφαλώς να υπάρχει καλή ισορροπία ανάμεσα στην ποιότητα των υπηρεσιών και το κόστος και ολοκλήρωσε την ομιλία του αναφερόμενος σε αυτά που επιφυλάσσει το μέλλον για τον κλάδο της υγείας: ηλεκτρονική υγεία, mHealth (υπηρεσίες υγείας μέσω κινητού τηλεφώνου), τηλεϊατρική, τηλεπαρέμβαση, τηλεδιάγνωση, τεχνητή νοημοσύνη, δεδομένα πραγματικού κόσμου.
Ως εκπρόσωπος των ογκολογικών ασθενών, η κ. Ζωή Γραμματόγλου αναφέρθηκε και αυτή με τη σειρά της σε μια συνεργασία που έχει αναπτύξει από το 2017 με το Νοσοκομείο «Άγιος Σάββας» για την κατ’ οίκον υποστήριξη των ογκολογικών ασθενών με κοινωνικό λειτουργό και ψυχολόγο.
Η κ. Γραμματόγλου αναφέρθηκε στη συνέχεια στα πολλαπλά οφέλη του προγράμματος ΟΙΚΟΘΕΝ για τον ασθενή, όπως ποιοτική θεραπεία σε οικείο και φιλικό περιβάλλον και μείωση του χρόνου αναμονής και μετακίνησης, αλλά και στην εξοικονόμηση πόρων που επιτυγχάνεται —πόροι που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν σε άλλα προγράμματα μέσα στο νοσοκομείο.
Επισήμανε επίσης πως η υλοποίηση τέτοιων προγραμμάτων και σε άλλα νοσοκομεία θα οδηγήσει σε μια ολιστική αντιμετώπιση του ογκολογικού ασθενή, καθώς και σε εξοικονόμηση πόρων και χώρου στα νοσοκομεία.
Δεδομένης της μεγάλης ταλαιπωρίας που υφίστανται σήμερα οι ογκολογικοί ασθενείς από την τεράστια αναμονή για τη λήψη της θεραπείας τους, η κ. Γραμματόγλου ολοκλήρωσε την παρέμβασή της εκφράζοντας την ελπίδα να επεκταθεί το πρόγραμμα ΟΙΚΟΘΕΝ και σε άλλα νοσοκομεία, να στελεχωθεί με περισσότερο προσωπικό και να δημιουργηθούν περισσότερες ομάδες που θα προσφέρουν αυτές τις υπηρεσίες.
Εκ μέρους της εταιρείας Roche Hellas, η κ. Αγγελική Αγγέλη δήλωσε πως το πρόγραμμα ΟΙΚΟΘΕΝ είναι μια απόδειξη του οράματος της Roche, η οποία επιθυμεί να αποτελέσει έναν ουσιαστικό και πραγματικό επιστημονικό σύμμαχο για το σύστημα υγείας. Πέρα από τις θεραπευτικές και διαγνωστικές λύσεις που συνεχίζει να προσφέρει, είναι σημαντικό ενέργειες όπως το ΟΙΚΟΘΕΝ να αλλάζουν ουσιαστικά τη ζωή των ασθενών. Αυτό φυσικά απαιτεί στενότερη και ουσιαστική συνεργασία με όλους τους φορείς, έτσι ώστε να επιτευχθεί αποτελεσματικότερη διαχείριση της νόσου, για περισσότερους ασθενείς, ταχύτερα και με βιώσιμο κόστος.
Όπως δήλωσε η κ. Αγγέλη, το ΟΙΚΟΘΕΝ άνοιξε νέους δρόμους που θεωρούνταν ανέφικτοι. Δεν είναι απλά ένας νέος τρόπος χορήγησης της θεραπείας, αλλά μια νέα υπηρεσία, και αποτελεί την απόδειξη ότι μια φαρμακευτική εταιρεία μπορεί να έχει ουσιαστικό ρόλο στην προσπάθεια βελτίωσης του συστήματος υγείας. Αυτήν τη στιγμή επωφελούνται περίπου 100 ασθενείς στον «Άγιο Σάββα», ενώ το πρόγραμμα τρέχει ήδη πάνω από έξι μήνες. Η έως τώρα εμπειρία αναδεικνύει την ανάγκη για επέκταση του ΟΙΚΟΘΕΝ τόσο σε περισσότερους ογκολογικούς ασθενείς και νοσοκομεία όσο και σε άλλες θεραπευτικές κατηγορίες.
Η κ. Αγγέλη επισήμανε τέλος σε σχέση με τη δυνατότητα επέκτασης του ΟΙΚΟΘΕΝ προκειμένου να ωφελήσει περισσότερους ασθενείς, πως πρώτον, το νοσοκομείο «Άγιος Σάββας» μπορεί να αποτελέσει κέντρο αριστείας, να εκπαιδεύσει άλλα κέντρα και να τα καθοδηγήσει στην έναρξη αντίστοιχων προγραμμάτων αξιοποιώντας τη μεγάλη εμπειρία από την προτυποποίηση που έγινε στον νοσοκομείο και την εξάμηνη εμπειρία με τους 100 ασθενείς. Κατά δεύτερον, υπάρχουν πόροι του RRF, οι οποίοι καλύπτουν ένα ευρύτερο πρόγραμμα, αυτό της νοσηλείας κατ’ οίκον στο οποίο περιλαμβάνεται και το ΟΙΚΟΘΕΝ, επομένως θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τη χρηματοδότηση της επέκτασης του προγράμματος. Αναφορικά με την επέκταση σε άλλες θεραπευτικές κατηγορίες, η κ. Αγγέλη πρόσθεσε ότι υπάρχει ήδη μια βάση για επέκταση στην πολλαπλή σκλήρυνση στο ΑΧΕΠΑ. Κλείνοντας, υποστήριξε ότι το Υπουργείο Υγείας θα πρέπει να θεσπίσει ένα ολοκληρωμένο νομικό πλαίσιο και να εκσυγχρονίσει το πλαίσιο διενέργειας κλινικών μελετών και τον τρόπο διάθεσης και αποζημίωσης των καινοτόμων θεραπειών.
Ως ειδικός σε θέματα οικονομικών της υγείας, ο κ. Κώστας Αθανασάκης δήλωσε ότι δεδομένων των εξελίξεων που έχουν λάβει χώρα τα τελευταία χρόνια στον τρόπο χορήγησης των θεραπειών (από ενδοφλέβια χορήγηση σε υποδόρια) και τις οποίες είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει από κοντά, δεν εκπλήσσεται με την ανάπτυξη ενός προγράμματος όπως το ΟΙΚΟΘΕΝ. Εστίασε λοιπόν σε ένα άλλο σημείο, επισημαίνοντας ότι σήμερα το σύστημα υγείας ρίχνει το μεγαλύτερο βάρος στα νοσοκομεία και στα φάρμακα, ενώ δεν δίνει αντίστοιχη βαρύτητα στη μακροχρόνια φροντίδα, η οποία ως επί το πλείστον βαρύνει την οικογένεια.
Έτσι, το σύστημα υγείας έχει σήμερα ελάχιστες δομές για να υποδεχτεί αυτό το οποίο επιφυλάσσει το δημογραφικό και επιδημιολογικό μέλλον. Οι τάσεις αυτές είναι τόσο ισχυρές που μπορούμε μόνο να προσπαθήσουμε να τις μετριάσουμε, αλλά δεν θα μπορέσουμε να τις αναστείλουμε. Αυτό σημαίνει ότι έρχεται ένα κύμα ανάγκης για υπηρεσίες υγείας, το οποίο με τις παρούσες συνθήκες δεν μπορεί να καλυφθεί. Το σύστημα θα αναγκαστεί να επενδύσει στη μακροχρόνια φροντίδα και είτε θα πρέπει να φτιάξει δομές, δηλαδή να χτίσει νοσοκομεία μακροχρόνιας φροντίδας, είτε, ακόμα καλύτερα, θα πρέπει να βρει έξυπνους τρόπους να παρέχει αυτήν τη φροντίδα έξω από το νοσοκομείο, όπου αυτό είναι εφικτό.
Ο κ. Αθανασάκης εξέφρασε την ελπίδα ότι η προσπάθεια αυτή θα ξεφύγει από τα στενά όρια ενός προγράμματος όπως το ΟΙΚΟΘΕΝ και ότι θα επεκταθεί σε μια σειρά από άλλα νοσήματα. Το ΟΙΚΟΘΕΝ θα πρέπει να αποτελέσει παράδειγμα προς εφαρμογή και σε άλλες μορφές φροντίδας, για διάφορα χρόνια νοσήματα, όπως για παράδειγμα η καρδιακή ανεπάρκεια και τα άλλα καρδιαγγειακά νοσήματα.
Έτσι, κατέληξε ο κ. Αθανασάκης, η σχετική συζήτηση είναι καίριας σημασίας και είναι μια συζήτηση που πρέπει να ξεκινήσει σήμερα και να συνεχιστεί αναφορικά με το σύστημα υγείας και τον τρόπο παροχής υπηρεσιών υγείας στο μέλλον.
Στη συνέχεια έλαβε τον λόγο ο κ. Νικόλαος Γρηγοριάδης προκειμένου να μιλήσει για το μοντέλο του ΟΙΚΟΘΕΝ από την πλευρά της νευρολογίας και πιο συγκεκριμένα για την πολλαπλή σκλήρυνση (ΠΣ). Όπως είπε ο κ. Γρηγοριάδης, η ΠΣ πλήττει σήμερα στην Ελλάδα πάνω από 21.000 ασθενείς, είναι η πλέον συχνή μη τραυματική αιτία νευρολογικής αναπηρίας σε νεαρούς ενήλικες, επηρεάζει τη γνωσιακή λειτουργία στο 40-70% των ασθενών, έχει μη προβλέψιμη πορεία και έχει σημαντικές επιπτώσεις στην ανεξαρτησία και στην ποιότητα ζωής των ασθενών.
Το όραμα του Κέντρου Πολλαπλής Σκλήρυνσης του νοσοκομείου ΑΧΕΠΑ για κατ’ οίκον θεραπεία των ασθενών με ΠΣ είναι: α) να παρέχει υψηλής ποιότητας υπηρεσίες θεραπείας στο σπίτι, έτσι ώστε περισσότεροι ασθενείς να αποκτήσουν πρόσβαση στην εξειδικευμένη θεραπεία για την ΠΣ, αναβαθμίζοντας την ποιότητα ζωής τους και προσφέροντας συστηματικά καινοτόμες ιατρικές και νοσηλευτικές υπηρεσίες υψηλού επιπέδου, και β) να δημιουργήσει μια πλήρως ανεξάρτητη υπηρεσία με δυνατότητα επέκτασης σε όλα τα νοσοκομεία της χώρας, έτσι ώστε να λειτουργήσει ως πρότυπο για την εφαρμογή της. Πρόσθεσε ότι το Κέντρο Πολλαπλής Σκλήρυνσης έχει ήδη συνεργαστεί με την Ernst & Young, στο πλαίσιο υποστήριξης της Roche Hellas, για την προτυποποίηση της κατ’ οίκον χορήγησης των ενδονοσοκομειακά χορηγούμενων θεραπειών για την ΠΣ και ότι η σχετική μελέτη αποτελεί την πρώτη πλήρη και τεκμηριωμένη πανελλαδική μελέτη για τον σχεδιασμό της υπηρεσίας «Κατ’ οίκον θεραπείας ασθενών με ΠΣ».
Αφού αναφέρθηκε συνοπτικά στα σημαντικά οφέλη του προγράμματος για τους ασθενείς, την κλινική και το ΕΣΥ, ο κ. Γρηγοριάδης δήλωσε ότι θεωρεί πως ήδη από τον πρώτο χρόνο λειτουργίας της υπηρεσίας αυτής θα επωφεληθούν περίπου 100 επιπλέον ασθενείς από το Κέντρο ΠΣ, καθώς η κατ’ οίκον χορήγηση θεραπειών θα ελευθερώσει θέσεις στο Κέντρο ΠΣ. Πρόσθεσε ότι η επιλογή των ασθενών για συμμετοχή στο πρόγραμμα θα γίνεται με βάση τις ανάγκες και τις προτιμήσεις των ασθενών (κινητικά προβλήματα, έλλειψη συνοδού) και με γνώμονα τη διασφάλιση έγκαιρης πρόσβασης στη θεραπεία και ποιοτικών υπηρεσιών (γεωγραφικά κριτήρια, καταλληλότητα οικίας). Οι απαιτούμενοι πόροι για την υπηρεσία περιλαμβάνουν έναν νευρολόγο, έναν νοσηλευτή, οδηγό, υπεύθυνο υποστήριξης ασθενών και όχημα, ενώ το σύνολο των δαπανών για το πρώτο έτος εκτιμάται ότι ανέρχεται περίπου στα 160.000 ευρώ. Τέλος, από την προσπάθεια αυτή, θα προκύψουν διάφοροι δείκτες για την παρακολούθηση της υπηρεσίας: ποσοστό ολοκλήρωσης της θεραπείας, ικανοποίηση των ασθενών και του προσωπικού, χρόνος έως την πρώτη θεραπεία, κόστος ανά θεραπεία, χρόνος που δαπανάται ανά θεραπεία.
Ο κ. Βασίλης Μπαλάνης, ως Διευθυντής του Οργανισμού Διασφάλισης Ποιότητας Υγείας (Ο.ΔΙ.Π.Υ. Α.Ε.) έκανε την τελευταία παρέμβαση στη συζήτηση, σχολιάζοντας τη σημασία της συνεργασίας μεταξύ διαφορετικών φορέων στην περίπτωση του ΟΙΚΟΘΕΝ, από την ιδιωτική πρωτοβουλία της εταιρείας Roche, τη συμμετοχή ενός δημόσιου νοσοκομείου, ακόμα και τη σημαντική ατομική πρωτοβουλία του κ. Γρηγοριάδη στο κομμάτι της ΠΣ. Ανέφερε επίσης παραδείγματα άλλων πρωτοβουλιών κατ’ οίκον φροντίδας, πριν ακόμα την ύπαρξη θεσμικού πλαισίου. Σήμερα, ο ΟΔΙΠΥ είναι ο οργανισμός που για λογαριασμό του Υπουργείου Υγείας μπορεί να υποστηρίξει αυτού του είδους τα έργα, δήλωσε. Το «ΟΙΚΟΘΕΝ» έχει ενταχθεί στο πρόγραμμα ΝΟΣΠΙ (Νοσοκομειακή Φροντίδα στο Σπίτι) το οποίο λειτουργεί πιλοτικά με τρία νοσοκομεία, τον Άγιο Σάββα στην Αθήνα για ογκολογικούς ασθενείς, το Ιπποκράτειο στη Θεσσαλονίκη για παιδιά και το ΠΑΓΝΗ στην Κρήτη για ενήλικες. Στο ΟΙΚΟΘΕΝ εντάσσονται ασθενείς με διαφορετικά νοσήματα, είπε ο κ. Μπαλάνης, και προβλέπεται το πρόγραμμα να διευρυνθεί και σε άλλα, ενώ στη συνέχεια περιέγραψε τις προϋποθέσεις ένταξης ασθενών με διάφορα χρόνια νοσήματα σε προγράμματα κατ’ οίκον φροντίδας˙ θα πρέπει να έχουν σταθερή κλινική εικόνα αλλά και να επιθυμούν να ενταχθούν. Οι ασθενείς αξιολογούν πολύ θετικά τις υπηρεσίες κατ’ οίκον φροντίδας σε αναφορές τους, και πρόκειται να εφαρμοστούν από τον ΟΔΙΠΥ δείκτες παρακολούθησης της ποιότητας της φροντίδας με ψηφιακά μέσα για να λαμβάνεται αξιολόγηση από τους ασθενείς. Επιπλέον θα τεθούν σε εφαρμογή κι άλλοι δείκτες για την αξιολόγηση και την αποδοτικότητα των υπηρεσιών που αφορούν το σύστημα υγείας και τη διοίκηση. Ο κ. Μπαλάνης υπογράμμισε τη συμμετοχή της Ελλάδας, μέσω του ΟΔΙΠΥ, σε ευρωπαϊκά ερευνητικά προγράμματα που προάγουν την καινοτομία στο πεδίο της διασφάλισης ποιότητας της υγείας. Η κατεύθυνση είναι προς ένα πιο ανθρωποκεντρικό σύστημα υγείας, με σεβασμό στον πολίτη και στις ανάγκες του με ασφάλεια. Τόνισε, σε αυτό το σημείο, τα πολλά οφέλη της υπηρεσίας και ειδικότερα αυτό της προστασίας από τις λοιμώξεις, εφόσον οι ασθενείς μένουν μακριά από τα νοσοκομεία.
Ο σχεδιασμός του ΟΔΙΠΥ στο συνολικό πλαίσιο του χρηματοδοτούμενου προγράμματος, προβλέπει εκπαιδευτικά προγράμματα για επαγγελματίες υγείας αλλά και για τους φροντιστές των ασθενών, τη δημιουργία κέντρων αναφοράς για κάθε κατηγορία ασθενών στο πρόγραμμα πανελλαδικά, καθώς και ψηφιακού συστήματος παρακολούθησης των δεικτών στο νοσοκομείο και στο σπίτι. Το πιο σημαντικό είναι ότι θα σχεδιαστεί και θα υλοποιηθεί το θεσμικό πλαίσιο, κατέληξε.
