Το πρώτο βραβείο «Γιάννης Κυριόπουλος» απονεμήθηκε το απόγευμα της Τρίτης στον Ηλία Μόσιαλο, Καθηγητή Πολιτικής Υγείας και κάτοχο της έδρας Brian-Abel Smith του London School of Economics. Το βραβείο θεσμοθετήθηκε πέρυσι από το Ινστιτούτο Οικονομικών της Υγείας, πρόεδρος του οποίου υπήρξε ο αείμνηστος Γιάννης Κυριόπουλος.
Εκπροσωπώντας την επιτροπή βράβευσης, η κ. Ελπίδα Πάβη ανέφερε ότι το βραβείο απονέμεται κάθε δύο χρόνια σε ένα άτομο το οποίο έχει διακριθεί στο πεδίο της έρευνας, της πολιτικής ή της επιχειρηματικότητας, με αντικείμενο τα οικονομικά και τις πολιτικές της υγείας, τη δημόσια υγεία, την κοινωνική πολιτική και ασφάλιση και τη φαρμακευτική πολιτική. Το βραβείο συνοδεύεται από χρηματικό έπαθλο 3.000 ευρώ, το οποίο δωρίζεται σε φιλανθρωπικό οργανισμό επιλογής του βραβευόμενου. Στην προκειμένη περίπτωση, ο βραβευθείς καθηγητής Μόσιαλος επέλεξε να δωρίσει το ποσό στα παιδικά χωριά SOS.
Η επιτροπή βράβευσης εστίασε στην πολυδιάστατη προσωπικότητα του Γιάννη Κυριόπουλου, του οποίου η ζωή χαρακτηρίστηκε από συνεχή και αδιάλειπτη ενασχόληση με την έρευνα, τη διδασκαλία, τη διάχυση της γνώσης και τη μετάφραση της επιστημονικής γνώσης σε πολιτική υγείας, αλλά και από ιδιαίτερη πολιτική, κοινωνική και συνδικαλιστική δραστηριότητα και από βαθιά παιδεία, φιλοσοφικές αναζητήσεις και ενασχόληση με την ποίηση και τη λογοτεχνία. Έτσι, η επιλογή της επιτροπής δεν βασίστηκε μόνο στο ακαδημαϊκό έργο των υποψηφίων, αλλά και στη γενικότερη κοινωνική τους δράση και στην τήρηση των αξιών που πρέσβευε ο Γιάννης Κυριόπουλος. Με βάση όλα τα παραπάνω, η επιτροπή βράβευσης κατέληξε ομόφωνα να προτείνει στο Ινστιτούτο τον Καθηγητή Ηλία Μόσιαλο και το Ινστιτούτο αποδέχτηκε την επιλογή.
Ο κ. Ηλίας Μόσιαλος διαθέτει εκτενέστατη ακαδημαϊκή δραστηριότητα και συστηματική συνεργασία με πολλά πανεπιστήμια της Ευρώπης και των ΗΠΑ, αλλά και άλλων χωρών. Αποτελεί ένα ξεχωριστό παράδειγμα ακαδημαϊκού δασκάλου, με επίδραση και απήχηση σε παγκόσμιο επίπεδο, τόσο στην έρευνα όσο και στη διδασκαλία, αλλά και σε θέματα εφαρμοσμένης πολιτικής υγείας και έχει λάβει πολλές διακρίσεις. Έχει ασχοληθεί συστηματικά με τη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ επιστήμης και θεωρίας και έχει συμβάλει στη διαμόρφωση της πολιτικής υγείας και στη μεταρρύθμιση των συστημάτων υγείας πολλών χωρών. Έχει επιδείξει σημαντική πολιτική και κοινωνική δραστηριότητα, με καίριες παρεμβάσεις που αναδεικνύουν τη σημασία της κοινωνικής δικαιοσύνης στην υγεία και την ευημερία όλου του πληθυσμού, χωρίς διακρίσεις και χωρίς ανισότητες. Με τον Γιάννη Κυριόπουλο είχαν συνεργαστεί στην Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας, αλλά και στο πλαίσιο εργασιών διαφόρων επιτροπών του υπουργείου υγείας.
Κανένας μας δεν θα ήταν σήμερα εδώ αν δεν υπήρχε ο Γιάννης Κυριόπουλος, δήλωσε εμφατικά ο Καθ. Ηλίας Μόσιαλος στην αρχή της ομιλίας του. Πέρα από την πολυδιάστατη προσωπικότητά του, ο Γιάννης Κυριόπουλος ήταν ένα πρότυπο δασκάλου και ένα πρότυπο δημόσιου διανοούμενου. Δυστυχώς δεν έχουμε πολλούς δημόσιους διανοούμενους σήμερα, ανθρώπους που να τολμούν να λένε τη γνώμη τους και να επηρεάζουν την κοινωνία και το πολιτικό σύστημα, πρόσθεσε. Ρόλος του ακαδημαϊκού δασκάλου είναι, μεταξύ άλλων, να αλλάζει τα πράγματα και να δρα για τη βελτίωση των επιστημόνων υγείας, των πολιτικών και των θεσμών, κάτι που ο Γιάννης Κυριόπουλος προσπάθησε με συστηματικό τρόπο, και μάλιστα σε μια εποχή που η ενασχόληση με την πολιτική και τα οικονομικά της υγείας δεν ήταν καθόλου αυτονόητη.
Η Ευρωπαϊκή Πολιτική Υγείας
Ο Καθ. Μόσιαλος επέλεξε στην ομιλία του να αναφερθεί στην ευρωπαϊκή πολιτική υγείας, η οποία έχει άμεσες επιπτώσεις στο εθνικό σύστημα υγείας, αλλά και στην πολιτική υγείας στη χώρα μας. Υπάρχει μια μεγάλη διαφορά μεταξύ της ΕΕ και των κρατών-μελών, όπως δήλωσε, η συνταγματική ασυμμετρία. Σε επίπεδο κρατών μελών, τις αποτυχίες της αγοράς τις ισοσκελίζει η κρατική παρέμβαση, ιδίως στους τομείς της υγείας και της παιδείας. Στους τομείς αυτούς, μια ανεξέλεγκτη αγορά θα επικεντρωνόταν στους υγιείς και στους οικονομικά εύπορους και δεν θα ενδιαφερόταν για τους ευάλωτους. Για τον λόγο αυτό, ορισμένες χώρες έχουν αναπτύξει διάφορες μορφές ισχυρής κοινωνικής πολιτικής, η οποία υπερβαίνει τα ιδεολογικά όρια, και υπάρχει ένα κράτος παρόν το οποίο παρεμβαίνει εκεί που πρέπει.
Σε επίπεδο ΕΕ, η οικονομική ένωση και η ελευθερία της αγοράς δεν ισοσκελίστηκαν ποτέ από έναν κοινοτικό προϋπολογισμό που θα μπορούσε να αντιμετωπίζει τις αποτυχίες της αγοράς. Ωστόσο, υποστήριξε ο ομιλητής, θα πρέπει να υπάρχουν κοινές ευρωπαϊκές παρεμβάσεις, ειδικότερα όταν υπάρχουν φαινόμενα τα οποία επηρεάζουν τη ζωή όλων μας, ή όπου υπάρχει προστιθέμενη αξία από την παρέμβαση της ΕΕ. Σε αυτό το πλαίσιο, τα τελευταία 30 χρόνια έχουν γίνει πολλές προσπάθειες να υπάρξει μια ευρωπαϊκή πολιτική για την υγεία. Κάποια θέματα δημόσιας υγείας είναι ευρωπαϊκά, αλλά και πάλι τα κράτη-μέλη μπορούν να παρεμβαίνουν και να παρεμποδίζουν την ελεύθερη διακίνηση αγαθών και προσώπων αν τίθενται ισχυρά θέματα δημόσιας υγείας, κάτι που είδαμε να συμβαίνει στην πανδημία. Στην αρχή της πανδημίας, η Γαλλία, η Γερμανία και η Τσεχία επικαλέστηκαν θέματα δημόσιας υγείας για να περιορίσουν τις εξαγωγές ιατροφαρμακευτικού υλικού προς τη γειτονική τους Ιταλία. Αυτό αφύπνισε την ΕΕ και οδήγησε στη συζήτηση για το European Health Union και η ΕΕ άρχισε να οριοθετεί μια στρατηγική προσέγγιση στα θέματα της υγείας.
Ο ρόλος της HERA
Δημιουργήθηκε ένας νέος θεσμός, η Health Emergency Preparedness and Response Authority (HERA), ο οποίος υπάγεται στη Γενική Διεύθυνση Υγείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και αναμένεται να οδηγήσει στην ενιαία πολιτική υγείας. Ο νέος αυτός θεσμός διαθέτει επαρκή χρηματοδότηση για την αντιμετώπιση μιας πιθανής επόμενης κρίσης. Δεν ξέρουμε πότε αυτή θα εμφανιστεί και αν θα σχετίζεται με κάποιον καινούριο ιό, αλλά τα προβλήματα της μικροβιακής αντοχής είναι ορατά. Η φαρμακοβιομηχανία σήμερα δεν έχει κίνητρα να διαθέσει δισεκατομμύρια ευρώ σε έρευνα και ανάπτυξη για νέα αντιβιοτικά. Μία λύση θα ήταν να αγοράσει η ΕΕ τα δικαιώματα χρήσης των νέων φαρμάκων, να διαθέσει δηλαδή ένα σημαντικό ποσό στη φαρμακοβιομηχανία για να τα αναπτύξει. Στη Μ. Βρετανία υπάρχει το λεγόμενο subscription model, ένα είδος συνδρομής, βάσει του οποίου κάποιο κράτος ή ένωση κρατών δίνει στη βιομηχανία ένα ετήσιο ποσό σε περίπτωση που ανακαλύψει ένα νέο αντιβιοτικό, ενώ η βιομηχανία είναι υποχρεωμένη να έχει διαθέσιμο στοκ. Έτσι, ένας από τους ρόλους του νέου θεσμού είναι να κινηθεί προς κάποιες τέτοιες ευφυείς μορφές κινήτρων προς τη φαρμακοβιομηχανία, ιδιαίτερα για τα αντιβιοτικά.
Ένας άλλος ρόλος που καλείται να παίξει ο νέος θεσμός σχετίζεται με το γεγονός ότι οι δραστικές ουσίες για πάρα πολλά φάρμακα, ιδιαίτερα για γενόσημα φάρμακα, δεν παράγονται στην ΕΕ, αλλά κυρίως στις χώρες της Ν.Α. Ασίας, ιδιαίτερα στην Κίνα και την Ινδία. Δηλαδή η ΕΕ εξαρτάται γεωπολιτικά και, άρα, η παραγωγή δραστικών ουσιών είναι θέμα ευρωπαϊκής και εθνικής κυριαρχίας. Ο νέος θεσμός θα πρέπει να συμβάλει στην ανάπτυξη παραγωγής δραστικών ουσιών σε ευρωπαϊκό επίπεδο, μια κατεύθυνση προς την οποία δεν έχουμε κινηθεί ακόμα. Υπάρχουν δισεκατομμύρια διαθέσιμα προς αυτή την κατεύθυνση και η ελληνική φαρμακοβιομηχανία μπορεί να παίξει πρωτοποριακό ρόλο. Δεδομένου μάλιστα ότι η φαρμακοβιομηχανία της ΕΕ συγκεντρώνεται κυρίως στις χώρες της βόρειας και κεντρικής Ευρώπης, η ελληνική κυβέρνηση θα μπορούσε να θέσει θέμα και να ζητήσει τα χρήματα που θα διατεθούν για την ενίσχυση της φαρμακοβιομηχανίας να κατευθυνθούν προς τη νότια και την ανατολική Ευρώπη.
Επίσης, η HERA θα πρέπει να αρχίσει να δημιουργεί κι άλλους θεσμούς. Θα πρέπει να αρχίσουμε να επιτηρούμε τις οικογένειες των ιών και τις γονιδιακές μεταλλάξεις τους. Ο ΠΟΥ διαθέτει πολλά κέντρα που παρακολουθούν για παράδειγμα τις μεταλλάξεις του ιού της γρίπης, ώστε να προσαρμόζεται το αντίστοιχο εμβόλιο κάθε χρόνο. Θα πρέπει να υπάρξουν παγκόσμια κέντρα παρακολούθησης των γονιδιακών εξελίξεων και για άλλες οικογένειες ιών. Αυτά δεν μπορούν να χρηματοδοτηθούν από φτωχές χώρες. Η χρηματοδότηση θα έρθει είτε από την ΕΕ, στο πλαίσιο της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής για την παγκόσμια διακυβέρνηση της δημόσιας υγείας, είτε από τις χώρες των G20, ή από τους G20 και κάποιες πλούσιες αραβικές χώρες. Αν δεν κάνουμε αυτήν τη συστηματική παρακολούθηση και δεν αναπτύξουμε αντίμετρα, στην επόμενη πιθανή πανδημία θα έχουμε προβλήματα.
Επιπλέον, ο νέος αυτός θεσμός θα πρέπει να διασυνδεθεί με άλλους θεσμούς που επιχειρούν παράλληλα, όπως ο περίφημος CARB-X των ΗΠΑ, το CEPI στο Λονδίνο και το BARDA των ΗΠΑ. Η παγκόσμια προστασία δεν μπορεί να είναι μόνο ευρωπαϊκή υπόθεση, θα πρέπει να συνδεθούμε με τους Αμερικανούς, με τις πρωτοβουλίες των Άγγλων και των Νορβηγών, και να βρούμε ένα επίπεδο γεωπολιτικής συνεννόησης με τους Κινέζους και τους Ρώσους. Όσο συνεχίζεται η γεωπολιτική κρίση, τα πράγματα θα μπορούσαν να επιδεινωθούν πολύ αν διαλυόταν ο ΠΟΥ, μια εξέλιξη που δεν είναι απίθανη. Ο κατακερματισμός της διακυβέρνησης σε θέματα υγείας θα μπορούσε να έχει τραγικές συνέπειες σε περίπτωση μιας πανδημίας, καθώς θα ήταν αδύνατη η συνεννόηση.
Μια άλλη σοβαρή εξέλιξη σε ευρωπαϊκό επίπεδο ήταν η εξαγγελία σχεδίων για αναβάθμιση του ECDC. Ο Καθ. Μόσιαλος εξέφρασε την άποψη ότι θα πρέπει να εξελιχθεί σε ένα πανευρωπαϊκό κέντρο, το οποίο δεν θα περιλαμβάνει μόνο τις χώρες της ΕΕ, αλλά θα συμπίπτει με την ευρωπαϊκή περιφέρεια του ΠΟΥ, να περιλαμβάνει δηλαδή και χώρες όπως η Τουρκία, το Ισραήλ, οι χώρες της βαλκανικής χερσονήσου, η Αρμενία, η Γεωργία, η Μολδαβία, η Ουκρανία και η Ρωσία.
Η ανάπτυξη του European Health Data Space
Επίσης σημαντική πρωτοβουλία της ΕΕ ήταν η ανάπτυξη του European Health Data Space (Ευρωπαϊκός Χώρος Δεδομένων Υγείας), κάτι που στη χώρα μας δεν έχει προβληθεί ιδιαίτερα. Ωστόσο, η χώρα μας πλεονεκτεί πολύ σε αυτόν τον τομέα, δεδομένου ότι όλα τα στοιχεία υγείας στην Ελλάδα συλλέγονται μέσω ενός μόνο φορέα, της ΗΔΙΚΑ. Η ΗΔΙΚΑ καταγράφει όλες τις πράξεις που πραγματοποιούνται στο πλαίσιο του ενιαίου συστήματος υγείας, καθώς και όσες πράξεις χρηματοδοτεί ο ΕΟΠΥΥ στον ιδιωτικό τομέα, καταγραφές που αντιπροσωπεύουν περίπου το 75% των δεδομένων. Αν υποχρεωθούν τα ιδιωτικά θεραπευτήρια να δηλώνουν στην ΗΔΙΚΑ όλες τις πράξεις στις οποίες προβαίνουν, θα έχουμε και το υπόλοιπο 25%. Μια τέτοια συγκέντρωση δεδομένων θα έχει επίδραση όχι μόνο στις ερευνητικές δραστηριότητες και στην άσκηση πολιτική υγείας, αλλά και στην επιχειρηματική δραστηριότητα. Ωστόσο, δυστυχώς, η ΗΔΙΚΑ δεν διαθέτει κέντρο ανάλυσης αυτών των δεδομένων. Ενώ το 2011 έγινε το πρώτο βήμα με τη θεσμοθέτηση της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης, δεν έγινε το δεύτερο βήμα, η ανάλυση των δεδομένων. Από τότε έχουν περάσει 12 χρόνια και έχουμε τεράστια άθροιση δεδομένων, τα οποία δεν έχουμε όμως αναλύσει.
Επιπλέον, η χώρα μας είναι πλέον μία από τις λίγες στην ΕΕ που δεν διαθέτουν βιο-τράπεζα -υπάρχουν μικρές, επιμέρους, βιο-τράπεζες, αλλά όχι εθνική. Θα μπορούσαμε να έχουμε τεράστιο πλούτο δεδομένων αν τα δεδομένα της ΗΔΙΚΑ συνδέονταν με τα δεδομένα του ιδιωτικού τομέα, με αυτά της βιο-τράπεζας και με δεδομένα συμπεριφοράς, τα οποία θα συλλέγονταν, σε εθελοντική πάντα βάση, από εφαρμογές για κινητά που είναι πλέον πολύ διαδεδομένες, δήλωσε ο Καθ. Μόσιαλος.
Αναβάθμιση του EMA
Στη συνέχεια, ο κ. Μόσιαλος αναφέρθηκε στην εξαγγελία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για αναβάθμιση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων (ΕΜΑ). Σήμερα, υπάρχει ένα κεντρικό σύστημα έγκρισης φαρμάκων στην ΕΕ, το οποίο αφορά κυρίως στις πιο προηγμένες θεραπείες, στα φάρμακα για τις σπάνιες ασθένειες, στις γενετικές θεραπείες και στις κυτταρικές θεραπείες και τα ογκολογικά φάρμακα. Επιπλέον, υπάρχει και ένα αποκεντρωμένο σύστημα έγκρισης, κατά το οποίο όταν ένα φάρμακο εγκρίνεται σε μια χώρα της ΕΕ (χώρα αναφοράς), αυτομάτως εγκρίνεται και σε όλες τις άλλες χώρες, με τη διαμεσολάβηση του ΕΜΑ. Ο ΕΟΦ θα μπορούσε να κερδίσει πολλά εκατομμύρια ευρώ από την έγκριση τριών μόνο φαρμάκων, για τα οποία χώρα αναφοράς θα ήταν η Ελλάδα. Ωστόσο, τα τελευταία 10 χρόνια δεν έχει εγκριθεί κανένα φάρμακο στη χώρα μας. Υπάρχει ένα σύστημα που παρέχει τεράστιες δυνατότητες, διαθέτουμε πολύ καλούς επιστήμονες, αλλά δεν το εκμεταλλευόμαστε, σχολίασε.
Τεχνητή νοημοσύνη – Βιοϊατρική τεχνολογία
Η τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ) είναι άλλος ένας τομέας στον οποίο οι εξελίξεις είναι ραγδαίες. Δεδομένου ότι η ΑΙ θέτει σημαντικά θέματα εθνικής καθώς και ευρωπαϊκής κυριαρχίας, χρειαζόμαστε μια ευρωπαϊκή πολιτική για την ΑΙ και μια παγκόσμια συνθήκη. Η συνθήκη αυτή δεν θα είναι εύκολο να αναπτυχθεί, δεδομένου ότι στην περίπτωση της ΑΙ δεν μιλάμε για διακρατικές συμφωνίες, αλλά για συμφωνίες με μεγάλες ιδιωτικές εταιρείες. Έως τώρα, η Ελλάδα δεν έχει συμμετάσχει στις σχετικές διεργασίες. Αν και στη χώρα μας πρόσφατα συστάθηκε εθνική επιτροπή για την ΑΙ, στη νεοσυσταθείσα εθνική επιτροπή απουσιάζει ο τομέας της υγείας, παρόλο που το 60% των δεδομένων αφορούν στην υγεία.
Τέλος, ο Καθ. Μόσιαλος αναφέρθηκε στο πολύ σημαντικό θέμα της αξιολόγησης της βιοϊατρικής τεχνολογίας. Το 2025 η αξιολόγηση αυτή θα γίνεται πλέον από ένα κεντρικό ευρωπαϊκό σύστημα, με συνεκτίμηση της κλινικής αποτελεσματικότητας μεταξύ των οργανισμών αξιολόγησης βιοϊατρικής τεχνολογίας των κρατών μελών. Σε αρχική φάση, το κεντρικό σύστημα θα καλύπτει τις γονιδιακές και τις κυτταρικές θεραπείες και τα φάρμακα για τον καρκίνο, ενώ το 2028 θα καλυφθούν τα φάρμακα για τις σπάνιες παθήσεις και το 2030 όλα τα φάρμακα. Η Ελλάδα δεν διαθέτει τέτοιον οργανισμό, αλλά η διαδικασία πρόκειται να ενταχθεί στο πλαίσιο του αναβαθμισμένου ΕΟΦ. Θα πρέπει να έχουμε τη δυνατότητα να παίρνουμε μέρος στις σχετικές συζητήσεις.
Ο Καθηγητής Μόσιαλος έκλεισε την ομιλία του με ένα αισιόδοξο μήνυμα, λέγοντας ότι έχουμε δυνατότητες να παίξουμε κεντρικό ρόλο στην ΕΕ. Αν βρούμε καλύτερους όρους διασύνδεσης των κρατικών θεσμών με τα πανεπιστήμια, την κοινωνία και την επιχειρηματικότητα, η χώρα μας μπορεί να πάει πολύ μπροστά. Και το αξίζουμε μετά από 12-13 χρόνια κρίσεων.
